ΕΚΤ: Η αμφισβήτηση της νομιμότητάς της

15 Μαΐου 2020 | η ομάδα του E square Project

Στις 5 Μαΐου του 2020, δημοσιεύθηκε μια απόφαση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου της Γερμανίας που διατάραξε την ήδη τεταμένη σχέση της χώρας με τα υπόλοιπα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η απόφαση αφορούσε τη νομιμότητα, την καταλληλότητα καθώς και την αναλογικότητα μιας εκ των σημαντικότερων οικονομικών πολιτικών που υλοποιήθηκε στην Ένωση τα τελευταία 5 χρόνια: της ποσοτικής χαλάρωσης που εφάρμοσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Τι σημαίνει αυτή η δικαστική απόφαση και γιατί είναι τόσο σημαντική για την Ευρώπη; Ας εξετάσουμε το θέμα από την αρχή.

Δυο λόγια για την Ε.Κ.Τ

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1998, σημαίνοντας τη νομισματική ολοκλήρωση 11 μελών1 της νεοσύστατης, τότε, Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με άλλα λόγια οι 11 χώρες, που πλέον ονομάστηκαν Ευρωζώνη, υιοθέτησαν το ευρώ ως κοινό νόμισμα,  απέκτησαν σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες μεταξύ τους και έγιναν φορείς μιας ενιαίας νομισματικής πολιτικής. Καταστατικοί στόχοι της Ε.Κ.Τ ορίστηκαν πρωτίστως η σταθερότητα των τιμών και δευτερευόντως η χρηματοπιστωτική σταθερότητα και η οικονομική ανάπτυξη των κρατών-μελών. Τρία χρόνια αργότερα, τον Ιανουάριο του 2001, η Ευρωζώνη απέκτησε το δωδέκατο μέλος της, την Ελλάδα.

Κύριο όργανο λήψης αποφάσεων της Ε.Κ.Τ είναι το Διοικητικό Συμβούλιο, μέλη του οποίου είναι οι διοικητές των εθνικών κεντρικών  τραπεζών της ευρωζώνης. Αυτό σημαίνει ότι κάθε κράτος μέλος της ευρωζώνης είναι μέτοχος των κεφαλαίων της Ε.Κ.Τ και γι αυτό αποδίδει ένα χρηματικό μερίδιο ανάλογα με τον πληθυσμό και το ΑΕΠ του.

Όπως περίπου κάθε εθνική κεντρική τράπεζα, έτσι και η Ευρωπαϊκή είναι αρμόδια για την χάραξη της νομισματικής πολιτικής στην Ευρωζώνη. Με άλλα λόγια είναι υπεύθυνη για όλες τις αποφάσεις που επηρεάζουν το κόστος και τη διαθεσιμότητα του χρήματος όχι σε μια, αλλά σε 19 οικονομίες – όσα και τα μέλη της Ευρωζώνης σήμερα. Η Ε.Κ.Τ καθορίζει το επιτόκιο δανεισμού προς τις εμπορικές τράπεζες, τις οποίες δανείζει και χρηματοδοτεί ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Σε περιόδους κρίσης, η Ε.Κ.Τ οφείλει να διατηρήσει τη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος στηρίζοντας και ενισχύοντας τα επίπεδα δανεισμού.

Το 2015, στον απόηχο της αναστάτωσης στο χρηματοπιστωτικό σύστημα που προκλήθηκε μετά την κρίση του 2008, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα κλήθηκε να στηρίξει την αγορά με ρευστότητα. Έτσι έθεσε σε εφαρμογή ένα πρόγραμμα αγοράς τίτλων που έγινε γνωστό ως ποσοτική χαλάρωση. Η πολιτική αυτή προέβλεπε ότι η Ε.Κ.Τ θα δημιουργήσει νέο χρήμα ώστε να αγοράσει επιλεγμένα κρατικά και ιδιωτικά ομόλογα από κράτη-μέλη της ευρωζώνης. Στόχος ήταν η μείωση επιτοκίων και κατ’ επέκταση η μείωση του κόστους δανεισμού των κρατών και των επιχειρήσεων, αφού η μεγαλύτερη προσφορά χρήματος θα έριχνε την τιμή απόκτησής του.

Προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης εφαρμόσθηκαν από πολλές κεντρικές τράπεζες ανά τον κόσμο με χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα της αμερικανικής FED. Ωστόσο, το νομικό πλαίσιο κάθε προγράμματος διαφέρει ανά περίπτωση ενώ οι οικονομικές  του επιπτώσεις εξυπηρετούν διαφορετικές ανάγκες.

Η απόφαση

Πέντε χρόνια μετά την έναρξή του, το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Γερμανίας ισχυρίστηκε ότι το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης που εφαρμόζει η Ε.Κ.Τ από το 2015 απέτυχε να εφαρμοστεί αναλογικά για τα κράτη που συμμετέχουν. Με άλλα λόγια τα αποτελέσματα του προγράμματος για κάθε κράτος δεν θα αναλογούν στο μετοχικό του μερίδιο. Μια δυσανάλογη αγορά ομολόγων επιβαρύνει τον μεγαλύτερο μέτοχο της Ε.Κ.Τ, τη γερμανική Bundesbank. Για το λόγο αυτό, το δικαστήριο δήλωσε ότι η Γερμανία, μέσω της κεντρικής της τράπεζας, θα παραμείνει στα προγράμματα της Ε.Κ.Τ μόνο εάν αποδειχθεί ότι η ποσοτική χαλάρωση του 2015 ήταν αναγκαία και αναλογική.

Η απόφαση του δικαστηρίου φαίνεται να έρχεται σε αντίθεση με τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης βάσει της οποίας «Ούτε η Ε.Κ.Τ ούτε οι εθνικές κεντρικές τράπεζες […] δεν μπορούν να ζητούν ή να δέχονται υποδείξεις από όργανα ή οργανισμούς της Ε.Ε, από οποιαδήποτε κυβέρνηση κράτους μέλους της Ε.Ε ή από οποιονδήποτε άλλον οργανισμό»2. Η απάντηση δεν άργησε να έρθει από το  Δικαστηρίο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο μέσω δελτίου τύπου ανακοίνωσε ότι μόνο το ίδιο «είναι αρμόδιο να διαπιστώσει αν η ενέργεια ενός θεσμού της Ένωσης αντιβαίνει στο ευρωπαϊκό δίκαιο».

Το γερμανικό δικαστήριο έδωσε την αφορμή ώστε να κορυφωθεί η έντονη αντιπαράθεση μεταξύ ευρωπαίων αξιωματούχων και Γερμανών ακαδημαϊκών. Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι, όπως η πρόεδρος της Ε.Κ.Τ Christine Lagarde, επιμένουν ότι η Τράπεζα παραμένει ανεξάρτητη, υπόκειται στην ευρωπαϊκή νομοθεσία και λογοδοτεί μόνο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Οι δε ακαδημαϊκοί κύκλοι στη Γερμανία υποστηρίζουν ότι η Ε.Κ.Τ, με την αγορά ομολόγων, παραβαίνει τις υποχρεώσεις της βάσει της Ευρωπαϊκής Συνθήκης.

Οι συνέπειες

Με την πρόσφατη γνωμάτευσή του το γερμανικό δικαστήριο αμφισβητεί τη δικαιοδοσία και την ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας θέτοντας σοβαρούς προβληματισμούς για το μέλλον της Ένωσης. Αναλυτές εκτιμούν ότι η απόφαση μπορεί να πυροδοτήσει μια πολιτική κρίση με σημαντικές οικονομικές προεκτάσεις, παρά το γεγονός ότι δεν σημειώθηκαν σημαντικές αντιδράσεις στις αγορές ομολόγων. Μια πιθανή συμμόρφωση της Ε.Κ.Τ στην απαίτηση του γερμανικού δικαστηρίου θα επιτρέψει την μελλοντική παρέμβαση και άλλων εθνικών δικαστηρίων στην λειτουργία του ευρωπαϊκού οργάνου. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Πολωνίας, η οποία προσπάθησε ήδη δύο φορές να αμφισβητήσει τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, χωρίς επιτυχία.

Μια κλιμάκωση των σχέσεων Γερμανίας – Ε.Ε ενδέχεται να μειώσει την αξιοπιστία της Ε.Κ.Τ και κατ’ επέκταση την αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων της. Η πιθανή απόσυρση του μεγαλύτερου μετόχου της Ε.Κ.Τ θα αυξήσει την ανησυχία των επενδυτών σχετικά με την αποπληρωμή των κρατικών ομολόγων. Αντί να μειωθεί το – σχεδόν αρνητικό στις μέρες μας – κόστος δανεισμού των κρατών-μελών, αυτό θα αυξηθεί περαιτέρω. Και χωρίς τη Bundesbank όλη η Ευρωζώνη θα γίνει λιγότερο αξιόπιστη. Στην περίοδο μιας πρωτοφανούς υγειονομικής κρίσης, κατά την οποία οι κυβερνήσεις αναζητούν δανεισμό, ο πυρήνας του ευρωπαϊκού δικαίου αμφισβητείται, με την αμφισβήτηση αυτή να απειλεί ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα.

Παραπομπές

• ¹ Βέλγιο, Γερμανία, Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Αυστρία, Πορτογαλία και Φινλανδία

• ² Άρθρο 130, Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

• https://www.ecb.europa.eu/ecb/orga/independence/html/index.el.html

Τι είναι μια κεντρική τράπεζα.

• https://www.bankofgreece.gr/enimerosi/epeksigiseis/ti-einai-i-kentriki-trapeza

Πως συγκροτήθηκε η ΕΚΤ

• https://www.ecb.europa.eu/ecb/history/emu/html/index.el.html

Για ποιο λόγο συγκροτήθηκε

• https://www.bankofgreece.gr/trapeza/rolos-kai-armodiotites

Τι είναι η ποσοτική χαλάρωση

• https://esproject.gr/posotikixalarosi/

Απόψεις σχετικά με την απόφαση

• EU must act against German court threat, Financial Times https://www.ft.com/content/71abe7a6-9456-11ea-abcd-371e24b679ed?fbclid=IwAR3R-S8gsJVDa5vRrFO5Ia2himPFFM4mADfeRqjBW3zU0X7H8wypkL11x9M

• German court decides to take back control with ECB ruling, Financial Times https://www.ft.com/content/37825304-9428-11ea-af4b-499244625ac4?fbclid=IwAR26SJVXWCOxhwm-bZof1o38D4jlPInTvaWuL6i-RBHABI5q5WQbsBoZasY